Tuesday, July 13, 2010 |
1 comments
By Mastoni
Para nupiksa ingkang minulya,
Panjenengan tamtu sampun sami nguningani bilih basa punika sanget sesambetanipun kaliyan bebrayan. Kalih-kalihipun wau boten saged dipun pisah. Manawi kita badhe nggrejahi salah satunggaling basa, punika ugi kedah ngengeti dhateng bebrayaning basa wau, jalaran kawontenaning bebrayan mekaten ugi ndhayani sanget dhateng bab panganggening basa.
Nalika kita teksih dipun jajah Landi, ingriku Landi kalampahan saged damel supening bangsa kita dhateng basanipun piyambak. Ing wekdal punika wau titiyang Jawi ugi boten kantun sami katut klebet wonten ing jagad pangolahipun parentah ndoro tuwan kolonial. Tiyang Jawi mbaka sakedhik sami rumaos bilih basa Jawi punika sampun boten cocog malih kaliyan bebrayan gagrag enggal. Punika amargi saking dhayaning panggulawentah cara sabrang Kilenan ingkang katampi nalika semanten, saya dangu tiyang Jawi saya renggang kaliyan tata cara Jawi [ingkang sakawit pancen namung katujokaken dhateng tata caraning Kraton], wasana malah lajeng boten sekedhik ingkang nilar lan boten mreduli babar pindhah dhateng basa lan budhaya Jawi. Piyambakipun sami ngener dhateng jagad Kilenan lan trekadhang ngantos boten ngertos watesipun malih. Panggulawentah tuwin kabudhayan Jawi dipun raos lan kaanggep boten cocog kangge waton [kangge cepengan] nggayuh idham-idhamanipun ing salebeting jaman gagrag enggal wau. Sasampunipun meneer-meneer sami dhinupak saking tanah Jawi, gentos jago kate Nihonjin ingkang njalu. Kawontenanipun boten kathah bedanipun kaliyan Landi. Basa Walandi dipun lintoni Basa Nippon sarta kabudhayan kita dipun santuni cakrikipun. Sedaya dados asipat Jepang sanadyan ingkang mambet Kilenan inggih teksih wonten ingkang boten dipun sirnakaken, nanging boten kathah. Lajeng samangke, punapa angsal-angsalan kita sasampunipun ngalami mangsa ingkang makaten wau, langkung langkung ingkang gegayutan kaliyan Basa Jawi?
Kabudhayan sabrang Kilenan ingkang tansah iming-iming kanikmatan ragawi kasil mblolokaken bangsa sadonya, klebet tiyang Jawi. Kabudhayan Wetanan ingkang nengenaken lan kebak norma-norma rohaniah kasingkur kaanggep asor, papanipun lajeng kagusur minggir, kablesek ngantos sesek ambeganipun. Tiyang Jawi piyambak kathah ingkang ngundhamana basa Jawi punika basane wong ndhusun. Kawontenanipun saged panjenengan pirsani piyambak, titiyang Jawi sampun kathah ingkang boten saged migunakaken Basa Jawi kanthi sae, malah kapara plethat-plethot lan blekak-blekuk anggenipun maos lan nyerat aksaranipun, kamangka witing bisa punika saking kulina. Tiyang Jawi samangke langkung wasis cecaturan mawi basa Indonesia. Basa Jawi prasasat timun wungkuk jaga imbuh ing pamulangan-pamulangan. Manawi kawontenaning basa Jawi kalajengaken kados wekdal samangke, tembung lan aksara Jawi saged musna saking lumahing bumi, kados sampun dados kasunyatan Ramalan Jayabaya ingkang nyebataken bilih "Tanah Jawa bakal ilang kumandhange".
Tiyang Jawi ugi kathah ingkang sampun boten wanuh kaliyan lelagon dolanan lare, tembang-tembang Jawi, punapa malih saged ngraosaken edi penining suraos lan kasusatranipun. Boten sakedhik ingkang sampun boten wanuh kaliyan cariyos-cariyos Babad, Ringgit tuwin sanes-sanesipun. Kathah ingkang sampun boten ngertos malih punapa ta Wedhatama punika, Wulangreh, Tripama, Nitisastra tuwin sanes-sanesipun. Sampun malih ngertos isinipun utawi sinten ingkang nganggit, mireng namanipun kemawon asring dereng nate. Kita sami wegah mirengaken tiyang nyekar [nembang] Macapat jalaran pancen boten ngertos tegesing tetembunganipun. Awit saking punika titiyang Jawi lajeng boten wanuh kaliyan isining piwulang-piwulang ingkang kawrat wonten ing serat-serat Jawi ngantos asring kesupen babar pindhah bilih bangsanipun piyambak punika sejatosipun nggadhahi tata cara ingkang luhur drajadipun. Sasampunipun makaten, samangke lajeng kados pundi tandhuk kita? Punapa ugi perlu miyara lan ngopeni malih supados basa lan kasusastran Jawi saged wangsul sae malih?
Salebetipun nimbang perkawis wau kita kedah enget dhateng sumpah kita kala tanggal 28 Oktober 1928, ingkang sinengker ing sumpah katiga, ingkang ungleipun makaten: Kami poetra-poetri Indonesia mendjoendjoeng bahasa persatoean, bahasa Indonesia. Lajeng ukara punika dipun plesedaken dados "Kami putra dan putri Indonesia mengaku berbahasa satu, bahasa Indonesia." Lha 'menjunjung bahasa persatuan' punika rak genah beda kaliyan 'berbahasa satu?' Menjunjung bahasa persatuan punika rak ateges ngurmati basa manunggil [BI], nanging boten ateges nyingkur punapa malih ngantos mbuwang mak wer basa-basa wewengkon. Lajeng samangke punapa teksih perlu nggegesang basa-basa wewengkon [bahasa daerah]? Lan punapa sababipun dene kathah ingkang kados sami kendel [pasif] kemawon, boten wonten ingkang sami kepareng nglairaken pemanggihipun ingkang gegayutan kaliyan bab punika? Punapa sami nggadhahi penganggep bilih sampun boten perlu malih ngrembag bab-bab ingkang gegandhengan kaliyan basa wewengkon tuwin kasusastranipun? Punapa bangsa Indonesia sami karepotan sanget anggenipun lulumban ing jagading pangambet negari [politik]? Boten; sejatosipun kathah ingkang boten kok namung kendel kemawon, punika boten. Saestunipun pancen inggih wonten golongan ingkang sarujuk lan ingkang boten sarujuk ngopeni basa-basa wewengkon punika.
Golongan ingkang boten sarujuk ngajengaken waton bilih basa wewengkon punika muta-watosi badhe damel pecahing bangsa Indonesia. Jalaran manawi basa wewengkon dipun gegesang, saged ugi badhe nengenaken malih raosing wewengkonipun. Mila basa wau sampun ngantos dipun uthik-uthik malih, basa punika cekap satunggal kemawon, inggih punika Basa Indonesia. Kajawi basanipun, aksaranipun basa-basa wewengkon wau ugi boten perlu dipun openi malih. Tumrap aksara Jawi dipun criyosaken [dipun anggep] boten luwes [praktis] tuwin rekaos dipun sinau. Awit saking punika, sanadyan bakening namung awujud aksara 20, nanging teksih kathah embel-embelipun. Kathah sanget panyeda [panacadipun] golongan wau. Awit saking punika piyambakipun lajeng kendel kemawon amargi pancen sampun boten ngrumaosi gadhah kawigatosan malih.
Kosokwangsulipun, tumrap golongan ingkang sejatosipun sarujuk lan cocog manawi basa wewengkon dipun gegesang, ugi dereng kathah ingkang sami purun nglairaken swanten pamanggihipun. Manawi para sedherek punika kados namung kendel kemawon, mbokmenawi punika boten ateges boten purun maelu, boten mreduli badhe sirnaning basa-basa wewengkon wau, sarta boten ateges boten nguwatosaken badhe tuwuhing pepecahan, nanging namung ngawekani mbokbilih dipun anggep satunggaling tiyang ingkang mendem swasananing wewengkon lan boten ngertos tegesing manunggiling bangsa, boten ngengeti dhateng mobah-mosiking politik praja. Utawi kuwatos mbokbilih wonten ingkang mastani 'rindu ingin bernostalgia'. Tumrap ingkang gegayutan kaliyan Basa Jawi, para sedherek wau saestunipun namung sami nyingkiri panreka utawi pandakwa ingkang boten damel renaning manahipun.
Kauningana, Indonesia punika wewengkonipun sumebar awujud pulo-pulo ingkang dunungipun pating plencat tuwin nggadhahi kabudhayan ingkang luhur. Inggiling aosipun wau, boten sanes inggih saking kawontenaning kabudhayan ing saben wewengkon wau. Awit saking punika, kangge njagi kamurnenipun, bangsa Indonesia tansah nindhakaken reka dhaya ngegesang kabudhayanipun, upaminipun kemawon lestantun anggenipun mulangaken beksan, langen swara, tuwin sanesipun malih. Nanging samangke kados pundi ingkang gegayutan kaliyan basanipun? Punapa inggih boten perlu dipun wigatosaken? Punapa ing sumpah 28 Oktober 1928 wau mengku suraos utawi kajeng: kedah mejahi basa-basa wewengkon? Kejawi makaten punapa basa Indonesia punika sampun jangkep sampurna, tegesipun sampun saged nyekapi kabetahan kita?
Boten. Kita sampun sami nyumerebi bilih BI punika teksih kekirangan sanget lan teksih wonten ing salebeting mangsa tuwuh. Miturut pemanggih kula, inggih ing ngriki punika, ing salebetipun mangsa tuwuh punika dununging kuwajibaning basa-basa wewengkon anggenipun sami kedah tumut nyampurnakaken. Basa Indonesia punika teksih sanget kekirangan tembung-tembungipun, saestu dereng saged nyekapi kabetahan kita. Lha supados saged njangkepi kekirangan wau, kita kedah nggrejahi kasugihaning tembung-tembung ingkang sumimpen wonten ing basa-basa wewengkon punika. Wondene asiling panggrejah wau kedah dipun taliti, dipun wawas, kapilih pundi ingkang pantes lan cocog kangge nglintoni tembung-tembung manca ingkang teksih dipun angge jalaran ing Basa Indonesia dereng wonten. Saestu boten andadosaken agening manah menawi saya langkung kathah anggen kita migunakaken tembung-tembung manca, ingkang sejatosipun ing salah satunggiling basa wewengkon sejatosipun ugi sampun wonten lan kenging kangge nglintoni tembung-tembung manca wau. Kula ugi pitados bilih ngrembaka tuwin kopenipun basa-basa wewengkon kita punika temtu boten badhe ngagru-agru [ngongkreh-ongkreh] kalenggahanipun basa manunggil kita. Nanging malah kosokwangsulipun, basa-basa wewengkon ingkang saged kopen saestu tuwin ngrembaka subur, punika temtu badhe kathah sumbanganipun dhateng basa Indonesia ingkang saweg tuwuh wau. Kejawi makaten ugi boten badhe gampil dados jalaran pecahing bangsa kita.
Saya kathahipun tembung-tembung saking basa wewengkon ingkang mlebet dhateng BI lan kosokwangsulipun tamtu badhe saya ageng raos melu handarbeni kalih-kalihipun, antawisipun BI minangka basa manunggiling bangsa tuwin basa-basa wewengkon wau. Kawontenan punika cundhuk kaliyan pepali ngenani Loroning Atunggal, BI lan BW lajeng saged mong-kinemong, samad-sinamadan. Manawi sampun saged ginayuh ngancik dhateng tataran loroning atunggal, punika tamtu badhe saged saya ngrumaketaken raos kabangsan kita piyambak. Tumrap perkawis punika kita saged ngilo [mendhet tuladhan] kawontenaning negari sanes. Wonten negari ingkang boten nggadhahi basa manunggil nanging rakyatipun teka sami manunggil. Kosokwangsulipun ugi wonten ingkang basanipun setunggal nanging rakyatipun sami pecah. Amerika Serikat punika sejatosipun dumugi samangke dereng netepaken basa manunggilipun, badhe ngangge basa Spanyol punapa basa Inggeris. Sanadyan makaten, kawontenaning negari Paman Sam pranyata boten langkung memble tinimbang bangsa kita. Kosokwangsulipun, kathah negari-negari ing laladan Wetan Tengah ingkang basanipun namung Arab thok thil, nanging kawontenanipun tansah kebak cocongkrahan boten rampung-rampung. Adhedhasar waton makaten wau, kula sarujuk sanget ngopeni sedaya basa wewengkon. Sarehning basa, kapustakakan, sarta sastra [aksara], mekaten sejatosipun tunggil jiwa, saiba badhe saenipun menawi tiga-tiganipun wau wonten ing satunggal-tunggaling wewengkon saged dipun openi kanthi sae. Boten badhe kangge mecah-mecah bangsa kita, nanging saestunipun malah kangge nyempurnakaken lan kangge nyantosaken kalenggahanipun kabudhayan kita.
Sasampunipun nyumerebi bab-bab kados ingkang kula aturaken wonten kawitaning pamawas kula wau, saestunipun perkawis basa Jawi punika miturut raos kula, kadosdene udun ingkang sampun badhe nyeplos. Kedah dipun openi, dipun jampeni ngantos saras babar pindhah. Punika namung gumantung dhateng cara kados pundi anggen kita sami miyara kemawon. Menawi kanthi ngantos-atos saestu temtu badhe sae wohipun, nanging menawi ngantos boten kleresan temtu badhe nguciwani sarta damel gela. Sampun samesthinipun bilih salebetipun wekdal ngopeni [mulasara] udun wau, ingriku temtu ugi badhe nuwuhaken raos sakit, perih tuwin panandhang ingkang nyedhihaken. Nanging ingkang nandhang wau babarpindhah boten kenging ngraos pepes tuwin lajeng kendel [cuek] kemawon ngantos saya ndadosaken agenging [mbabraking] tatu ingkang temahanipun badhe mebebayani dhateng jiwanipun. Kula nggadhani pangajeng-ajeng kita sampun enggal-enggal nglokro [pepes], sampun ngantos atilar glanggang colong playu menawi punika mangke ngantos nrenyuhi [mrangguli] reribed. Ing wekdal samangke sampun wiwit kathah katrangan-katrangan utawi karangan-karangan bab kawontenaning [nasibing] Basa Jawi. Makaten wau dados satunggaling tanda yekti, bilih ing kalanganing bebrayan kita sampun sami ngrumaosi bab perluning miwiti ngrembag perkawis wau. Ing salebeting ngreka dhaya punika kita kedah tetep awewaton janji kita kala 28 Oktober 1928, nanging kita ugi sampun ngantos ngeculaken patokan ingkang wujud sesanti Bhineka Tunggal Ika. Inggih amargi saking wewaton janji tuwin cepengan sesanti punika , kita lajeng saya langkung pitados dhateng jejibahan kita. Makaten ugi perkawis ngopeni basa lan kabudhayan wewengkon, punika ugi klebet sesanggen kita. Wondene ingkang klebet kabudhayan wau, upaminipun basa-basa wewengkon dalah kasusatranipun. Dados samangke saya cetha bilih perkawis wau saestunipun boten perlu dipun timbang-timbang malih, nanging sampun terang sanget dados satunggiling kuwajibanipun bangsa Indonesia sadaya. Tegesipun basa-basa wewengkon lan kasusatranipun kedah kita openi lan kita jagi, jalaran basa lan kasusatran wau saestunipun pancen sampun dados saperanganing kasugihanipun kabudhayan Indonesia.
Basa Jawi punika teksih gesang. Ingkang perlu dipun wigatosaken punika eguh pratikel punapa ingkang saged kangge ngunggar keremenan memaos lan nyerat basa Jawi? Manawi Basa Latin tuwin Basa Sanskerta ingkang dipun anggep basa ingkang sampun pejah kemawon punika teksih lestantun dipun openi jalaran mengku kasusastran ingkang inggil aosipun, lajeng punapa alanganipun manawi kita inggih tumut nglestantunaken lan ngopeni Basa Jawi, ingkang malah teksih gesang punika, jalaran ing Basa Jawi wau ugi mengku kasusatran ingkang sampun sepuh sarta inggil asosipun? Basa punika dados dhasar ingkang wigatos sanget tumrap kabudhayaning bangsa. Manawi kita taksih ngopeni lan ngajengaken kesenian wewengkon minangka salah satunggiling pangipun kabudhayan kita, lajeng punapa lepatipun manawi kita tumut ngopeni basanipun? Kita saestu badhe keduwung menawi wonten salah satunggaling basa wewengkon ingkang sampun boten dipun mangertosi sarta lajeng ical tanpa lari, amargi kawontenan mekaten wau ateges kecalan kabudhayan ingkang aosipun boten sakedhik tumraping kabudhayan Indonesia.
Manawi Basa Jawi ngantos ical, kita ugi badhe nandhang kapitunan ageng, amargi saperangan ageng kasugihaning kabudhayan kita ingkang sampun cetha luhur punika sami boten dipun ngertosi malih. Lajeng benjing sinten ingkang badhe saged suka pitedhah [nerangaken] utawi saboten-botenipun saged nyariyosaken bilih buku buku kina Jawi punika sejatosipun isi bab-bab ingkang wonten ing sadhengah wekdal tetep mujudaken bab-bab ingkang wigatos? Buku buku wau saestunipun pancen sampun isi katrangan bab piwulang ingkang edi peni sanget sarta wigatos kangge gegebanganing gesang kita, kadosta politik, tataning praja, kasusilan, kuwajibaning rakyat dhateng panuntun tuwin negarinipun, tangkeping panuntun dhateng rakyat, gelaring perang, tuwin sanes-sanesipun malih, sadaya punika sejatosipun inggih sampun dipun ngertosi para leluhur kita. Bab-bab punika wau ugi sampun kawrat wonten ing piwulang ingkang kapacak wonten ing buku-buku kina punika. Kalih welas warni pitutur ingkang sinengker ing salebeting Serat Sasanasunu rinaos sampun anyekapi kangge nuntun panguripaning manungsa lahir lan batin. Riptan susastra Jawi ingkang sinerat ing Wedhatama tuwin Wulangreh, upaminipun, isi piwulangipun sae lan teksih migunani minangka kangge gegebenganing ngaurip ing jaman modern samangke. Ing wusana, Pawartos Jawi muhung nuhoni pepanggil nedya amek geni adedamar, ngangsu kaweruh lan rerencang andum kaweruh ingkang awujud tetilaranipun para leluhur ingkang pethingan, supados kita sadaya boten ngantos wonten ingkang kecalan jati dhiri. Pancen rekasa sanget tur boten gampang, nanging manawi sadaya namung wani ing gampang wedi ing pakewuh, temtu badhe sami boten ketingalan wujudipun. Lha rak kojur kecemplung sumur ketiban susure simbah Nur. Sampun njih, Mastoni nuntun dhemit, eh nyuwun pamit.
Pareng ...
Panjenengan tamtu sampun sami nguningani bilih basa punika sanget sesambetanipun kaliyan bebrayan. Kalih-kalihipun wau boten saged dipun pisah. Manawi kita badhe nggrejahi salah satunggaling basa, punika ugi kedah ngengeti dhateng bebrayaning basa wau, jalaran kawontenaning bebrayan mekaten ugi ndhayani sanget dhateng bab panganggening basa.
Nalika kita teksih dipun jajah Landi, ingriku Landi kalampahan saged damel supening bangsa kita dhateng basanipun piyambak. Ing wekdal punika wau titiyang Jawi ugi boten kantun sami katut klebet wonten ing jagad pangolahipun parentah ndoro tuwan kolonial. Tiyang Jawi mbaka sakedhik sami rumaos bilih basa Jawi punika sampun boten cocog malih kaliyan bebrayan gagrag enggal. Punika amargi saking dhayaning panggulawentah cara sabrang Kilenan ingkang katampi nalika semanten, saya dangu tiyang Jawi saya renggang kaliyan tata cara Jawi [ingkang sakawit pancen namung katujokaken dhateng tata caraning Kraton], wasana malah lajeng boten sekedhik ingkang nilar lan boten mreduli babar pindhah dhateng basa lan budhaya Jawi. Piyambakipun sami ngener dhateng jagad Kilenan lan trekadhang ngantos boten ngertos watesipun malih. Panggulawentah tuwin kabudhayan Jawi dipun raos lan kaanggep boten cocog kangge waton [kangge cepengan] nggayuh idham-idhamanipun ing salebeting jaman gagrag enggal wau. Sasampunipun meneer-meneer sami dhinupak saking tanah Jawi, gentos jago kate Nihonjin ingkang njalu. Kawontenanipun boten kathah bedanipun kaliyan Landi. Basa Walandi dipun lintoni Basa Nippon sarta kabudhayan kita dipun santuni cakrikipun. Sedaya dados asipat Jepang sanadyan ingkang mambet Kilenan inggih teksih wonten ingkang boten dipun sirnakaken, nanging boten kathah. Lajeng samangke, punapa angsal-angsalan kita sasampunipun ngalami mangsa ingkang makaten wau, langkung langkung ingkang gegayutan kaliyan Basa Jawi?
Kabudhayan sabrang Kilenan ingkang tansah iming-iming kanikmatan ragawi kasil mblolokaken bangsa sadonya, klebet tiyang Jawi. Kabudhayan Wetanan ingkang nengenaken lan kebak norma-norma rohaniah kasingkur kaanggep asor, papanipun lajeng kagusur minggir, kablesek ngantos sesek ambeganipun. Tiyang Jawi piyambak kathah ingkang ngundhamana basa Jawi punika basane wong ndhusun. Kawontenanipun saged panjenengan pirsani piyambak, titiyang Jawi sampun kathah ingkang boten saged migunakaken Basa Jawi kanthi sae, malah kapara plethat-plethot lan blekak-blekuk anggenipun maos lan nyerat aksaranipun, kamangka witing bisa punika saking kulina. Tiyang Jawi samangke langkung wasis cecaturan mawi basa Indonesia. Basa Jawi prasasat timun wungkuk jaga imbuh ing pamulangan-pamulangan. Manawi kawontenaning basa Jawi kalajengaken kados wekdal samangke, tembung lan aksara Jawi saged musna saking lumahing bumi, kados sampun dados kasunyatan Ramalan Jayabaya ingkang nyebataken bilih "Tanah Jawa bakal ilang kumandhange".
Tiyang Jawi ugi kathah ingkang sampun boten wanuh kaliyan lelagon dolanan lare, tembang-tembang Jawi, punapa malih saged ngraosaken edi penining suraos lan kasusatranipun. Boten sakedhik ingkang sampun boten wanuh kaliyan cariyos-cariyos Babad, Ringgit tuwin sanes-sanesipun. Kathah ingkang sampun boten ngertos malih punapa ta Wedhatama punika, Wulangreh, Tripama, Nitisastra tuwin sanes-sanesipun. Sampun malih ngertos isinipun utawi sinten ingkang nganggit, mireng namanipun kemawon asring dereng nate. Kita sami wegah mirengaken tiyang nyekar [nembang] Macapat jalaran pancen boten ngertos tegesing tetembunganipun. Awit saking punika titiyang Jawi lajeng boten wanuh kaliyan isining piwulang-piwulang ingkang kawrat wonten ing serat-serat Jawi ngantos asring kesupen babar pindhah bilih bangsanipun piyambak punika sejatosipun nggadhahi tata cara ingkang luhur drajadipun. Sasampunipun makaten, samangke lajeng kados pundi tandhuk kita? Punapa ugi perlu miyara lan ngopeni malih supados basa lan kasusastran Jawi saged wangsul sae malih?
Salebetipun nimbang perkawis wau kita kedah enget dhateng sumpah kita kala tanggal 28 Oktober 1928, ingkang sinengker ing sumpah katiga, ingkang ungleipun makaten: Kami poetra-poetri Indonesia mendjoendjoeng bahasa persatoean, bahasa Indonesia. Lajeng ukara punika dipun plesedaken dados "Kami putra dan putri Indonesia mengaku berbahasa satu, bahasa Indonesia." Lha 'menjunjung bahasa persatuan' punika rak genah beda kaliyan 'berbahasa satu?' Menjunjung bahasa persatuan punika rak ateges ngurmati basa manunggil [BI], nanging boten ateges nyingkur punapa malih ngantos mbuwang mak wer basa-basa wewengkon. Lajeng samangke punapa teksih perlu nggegesang basa-basa wewengkon [bahasa daerah]? Lan punapa sababipun dene kathah ingkang kados sami kendel [pasif] kemawon, boten wonten ingkang sami kepareng nglairaken pemanggihipun ingkang gegayutan kaliyan bab punika? Punapa sami nggadhahi penganggep bilih sampun boten perlu malih ngrembag bab-bab ingkang gegandhengan kaliyan basa wewengkon tuwin kasusastranipun? Punapa bangsa Indonesia sami karepotan sanget anggenipun lulumban ing jagading pangambet negari [politik]? Boten; sejatosipun kathah ingkang boten kok namung kendel kemawon, punika boten. Saestunipun pancen inggih wonten golongan ingkang sarujuk lan ingkang boten sarujuk ngopeni basa-basa wewengkon punika.
Golongan ingkang boten sarujuk ngajengaken waton bilih basa wewengkon punika muta-watosi badhe damel pecahing bangsa Indonesia. Jalaran manawi basa wewengkon dipun gegesang, saged ugi badhe nengenaken malih raosing wewengkonipun. Mila basa wau sampun ngantos dipun uthik-uthik malih, basa punika cekap satunggal kemawon, inggih punika Basa Indonesia. Kajawi basanipun, aksaranipun basa-basa wewengkon wau ugi boten perlu dipun openi malih. Tumrap aksara Jawi dipun criyosaken [dipun anggep] boten luwes [praktis] tuwin rekaos dipun sinau. Awit saking punika, sanadyan bakening namung awujud aksara 20, nanging teksih kathah embel-embelipun. Kathah sanget panyeda [panacadipun] golongan wau. Awit saking punika piyambakipun lajeng kendel kemawon amargi pancen sampun boten ngrumaosi gadhah kawigatosan malih.
Kosokwangsulipun, tumrap golongan ingkang sejatosipun sarujuk lan cocog manawi basa wewengkon dipun gegesang, ugi dereng kathah ingkang sami purun nglairaken swanten pamanggihipun. Manawi para sedherek punika kados namung kendel kemawon, mbokmenawi punika boten ateges boten purun maelu, boten mreduli badhe sirnaning basa-basa wewengkon wau, sarta boten ateges boten nguwatosaken badhe tuwuhing pepecahan, nanging namung ngawekani mbokbilih dipun anggep satunggaling tiyang ingkang mendem swasananing wewengkon lan boten ngertos tegesing manunggiling bangsa, boten ngengeti dhateng mobah-mosiking politik praja. Utawi kuwatos mbokbilih wonten ingkang mastani 'rindu ingin bernostalgia'. Tumrap ingkang gegayutan kaliyan Basa Jawi, para sedherek wau saestunipun namung sami nyingkiri panreka utawi pandakwa ingkang boten damel renaning manahipun.
Kauningana, Indonesia punika wewengkonipun sumebar awujud pulo-pulo ingkang dunungipun pating plencat tuwin nggadhahi kabudhayan ingkang luhur. Inggiling aosipun wau, boten sanes inggih saking kawontenaning kabudhayan ing saben wewengkon wau. Awit saking punika, kangge njagi kamurnenipun, bangsa Indonesia tansah nindhakaken reka dhaya ngegesang kabudhayanipun, upaminipun kemawon lestantun anggenipun mulangaken beksan, langen swara, tuwin sanesipun malih. Nanging samangke kados pundi ingkang gegayutan kaliyan basanipun? Punapa inggih boten perlu dipun wigatosaken? Punapa ing sumpah 28 Oktober 1928 wau mengku suraos utawi kajeng: kedah mejahi basa-basa wewengkon? Kejawi makaten punapa basa Indonesia punika sampun jangkep sampurna, tegesipun sampun saged nyekapi kabetahan kita?
Boten. Kita sampun sami nyumerebi bilih BI punika teksih kekirangan sanget lan teksih wonten ing salebeting mangsa tuwuh. Miturut pemanggih kula, inggih ing ngriki punika, ing salebetipun mangsa tuwuh punika dununging kuwajibaning basa-basa wewengkon anggenipun sami kedah tumut nyampurnakaken. Basa Indonesia punika teksih sanget kekirangan tembung-tembungipun, saestu dereng saged nyekapi kabetahan kita. Lha supados saged njangkepi kekirangan wau, kita kedah nggrejahi kasugihaning tembung-tembung ingkang sumimpen wonten ing basa-basa wewengkon punika. Wondene asiling panggrejah wau kedah dipun taliti, dipun wawas, kapilih pundi ingkang pantes lan cocog kangge nglintoni tembung-tembung manca ingkang teksih dipun angge jalaran ing Basa Indonesia dereng wonten. Saestu boten andadosaken agening manah menawi saya langkung kathah anggen kita migunakaken tembung-tembung manca, ingkang sejatosipun ing salah satunggiling basa wewengkon sejatosipun ugi sampun wonten lan kenging kangge nglintoni tembung-tembung manca wau. Kula ugi pitados bilih ngrembaka tuwin kopenipun basa-basa wewengkon kita punika temtu boten badhe ngagru-agru [ngongkreh-ongkreh] kalenggahanipun basa manunggil kita. Nanging malah kosokwangsulipun, basa-basa wewengkon ingkang saged kopen saestu tuwin ngrembaka subur, punika temtu badhe kathah sumbanganipun dhateng basa Indonesia ingkang saweg tuwuh wau. Kejawi makaten ugi boten badhe gampil dados jalaran pecahing bangsa kita.
Saya kathahipun tembung-tembung saking basa wewengkon ingkang mlebet dhateng BI lan kosokwangsulipun tamtu badhe saya ageng raos melu handarbeni kalih-kalihipun, antawisipun BI minangka basa manunggiling bangsa tuwin basa-basa wewengkon wau. Kawontenan punika cundhuk kaliyan pepali ngenani Loroning Atunggal, BI lan BW lajeng saged mong-kinemong, samad-sinamadan. Manawi sampun saged ginayuh ngancik dhateng tataran loroning atunggal, punika tamtu badhe saged saya ngrumaketaken raos kabangsan kita piyambak. Tumrap perkawis punika kita saged ngilo [mendhet tuladhan] kawontenaning negari sanes. Wonten negari ingkang boten nggadhahi basa manunggil nanging rakyatipun teka sami manunggil. Kosokwangsulipun ugi wonten ingkang basanipun setunggal nanging rakyatipun sami pecah. Amerika Serikat punika sejatosipun dumugi samangke dereng netepaken basa manunggilipun, badhe ngangge basa Spanyol punapa basa Inggeris. Sanadyan makaten, kawontenaning negari Paman Sam pranyata boten langkung memble tinimbang bangsa kita. Kosokwangsulipun, kathah negari-negari ing laladan Wetan Tengah ingkang basanipun namung Arab thok thil, nanging kawontenanipun tansah kebak cocongkrahan boten rampung-rampung. Adhedhasar waton makaten wau, kula sarujuk sanget ngopeni sedaya basa wewengkon. Sarehning basa, kapustakakan, sarta sastra [aksara], mekaten sejatosipun tunggil jiwa, saiba badhe saenipun menawi tiga-tiganipun wau wonten ing satunggal-tunggaling wewengkon saged dipun openi kanthi sae. Boten badhe kangge mecah-mecah bangsa kita, nanging saestunipun malah kangge nyempurnakaken lan kangge nyantosaken kalenggahanipun kabudhayan kita.
Sasampunipun nyumerebi bab-bab kados ingkang kula aturaken wonten kawitaning pamawas kula wau, saestunipun perkawis basa Jawi punika miturut raos kula, kadosdene udun ingkang sampun badhe nyeplos. Kedah dipun openi, dipun jampeni ngantos saras babar pindhah. Punika namung gumantung dhateng cara kados pundi anggen kita sami miyara kemawon. Menawi kanthi ngantos-atos saestu temtu badhe sae wohipun, nanging menawi ngantos boten kleresan temtu badhe nguciwani sarta damel gela. Sampun samesthinipun bilih salebetipun wekdal ngopeni [mulasara] udun wau, ingriku temtu ugi badhe nuwuhaken raos sakit, perih tuwin panandhang ingkang nyedhihaken. Nanging ingkang nandhang wau babarpindhah boten kenging ngraos pepes tuwin lajeng kendel [cuek] kemawon ngantos saya ndadosaken agenging [mbabraking] tatu ingkang temahanipun badhe mebebayani dhateng jiwanipun. Kula nggadhani pangajeng-ajeng kita sampun enggal-enggal nglokro [pepes], sampun ngantos atilar glanggang colong playu menawi punika mangke ngantos nrenyuhi [mrangguli] reribed. Ing wekdal samangke sampun wiwit kathah katrangan-katrangan utawi karangan-karangan bab kawontenaning [nasibing] Basa Jawi. Makaten wau dados satunggaling tanda yekti, bilih ing kalanganing bebrayan kita sampun sami ngrumaosi bab perluning miwiti ngrembag perkawis wau. Ing salebeting ngreka dhaya punika kita kedah tetep awewaton janji kita kala 28 Oktober 1928, nanging kita ugi sampun ngantos ngeculaken patokan ingkang wujud sesanti Bhineka Tunggal Ika. Inggih amargi saking wewaton janji tuwin cepengan sesanti punika , kita lajeng saya langkung pitados dhateng jejibahan kita. Makaten ugi perkawis ngopeni basa lan kabudhayan wewengkon, punika ugi klebet sesanggen kita. Wondene ingkang klebet kabudhayan wau, upaminipun basa-basa wewengkon dalah kasusatranipun. Dados samangke saya cetha bilih perkawis wau saestunipun boten perlu dipun timbang-timbang malih, nanging sampun terang sanget dados satunggiling kuwajibanipun bangsa Indonesia sadaya. Tegesipun basa-basa wewengkon lan kasusatranipun kedah kita openi lan kita jagi, jalaran basa lan kasusatran wau saestunipun pancen sampun dados saperanganing kasugihanipun kabudhayan Indonesia.
Basa Jawi punika teksih gesang. Ingkang perlu dipun wigatosaken punika eguh pratikel punapa ingkang saged kangge ngunggar keremenan memaos lan nyerat basa Jawi? Manawi Basa Latin tuwin Basa Sanskerta ingkang dipun anggep basa ingkang sampun pejah kemawon punika teksih lestantun dipun openi jalaran mengku kasusastran ingkang inggil aosipun, lajeng punapa alanganipun manawi kita inggih tumut nglestantunaken lan ngopeni Basa Jawi, ingkang malah teksih gesang punika, jalaran ing Basa Jawi wau ugi mengku kasusatran ingkang sampun sepuh sarta inggil asosipun? Basa punika dados dhasar ingkang wigatos sanget tumrap kabudhayaning bangsa. Manawi kita taksih ngopeni lan ngajengaken kesenian wewengkon minangka salah satunggiling pangipun kabudhayan kita, lajeng punapa lepatipun manawi kita tumut ngopeni basanipun? Kita saestu badhe keduwung menawi wonten salah satunggaling basa wewengkon ingkang sampun boten dipun mangertosi sarta lajeng ical tanpa lari, amargi kawontenan mekaten wau ateges kecalan kabudhayan ingkang aosipun boten sakedhik tumraping kabudhayan Indonesia.
Manawi Basa Jawi ngantos ical, kita ugi badhe nandhang kapitunan ageng, amargi saperangan ageng kasugihaning kabudhayan kita ingkang sampun cetha luhur punika sami boten dipun ngertosi malih. Lajeng benjing sinten ingkang badhe saged suka pitedhah [nerangaken] utawi saboten-botenipun saged nyariyosaken bilih buku buku kina Jawi punika sejatosipun isi bab-bab ingkang wonten ing sadhengah wekdal tetep mujudaken bab-bab ingkang wigatos? Buku buku wau saestunipun pancen sampun isi katrangan bab piwulang ingkang edi peni sanget sarta wigatos kangge gegebanganing gesang kita, kadosta politik, tataning praja, kasusilan, kuwajibaning rakyat dhateng panuntun tuwin negarinipun, tangkeping panuntun dhateng rakyat, gelaring perang, tuwin sanes-sanesipun malih, sadaya punika sejatosipun inggih sampun dipun ngertosi para leluhur kita. Bab-bab punika wau ugi sampun kawrat wonten ing piwulang ingkang kapacak wonten ing buku-buku kina punika. Kalih welas warni pitutur ingkang sinengker ing salebeting Serat Sasanasunu rinaos sampun anyekapi kangge nuntun panguripaning manungsa lahir lan batin. Riptan susastra Jawi ingkang sinerat ing Wedhatama tuwin Wulangreh, upaminipun, isi piwulangipun sae lan teksih migunani minangka kangge gegebenganing ngaurip ing jaman modern samangke. Ing wusana, Pawartos Jawi muhung nuhoni pepanggil nedya amek geni adedamar, ngangsu kaweruh lan rerencang andum kaweruh ingkang awujud tetilaranipun para leluhur ingkang pethingan, supados kita sadaya boten ngantos wonten ingkang kecalan jati dhiri. Pancen rekasa sanget tur boten gampang, nanging manawi sadaya namung wani ing gampang wedi ing pakewuh, temtu badhe sami boten ketingalan wujudipun. Lha rak kojur kecemplung sumur ketiban susure simbah Nur. Sampun njih, Mastoni nuntun dhemit, eh nyuwun pamit.
Pareng ...
Labels:
kawruh basa
Posts
1 comments:
Sae tenan mas :)
Post a Comment